Wensen Omgevingsraad Schiphol schaden de welvaart van ons land

Auteur: Bas van Holst

Schrik

De kop van deze blog zal velen doen schrikken. Maar toch is de boodschap niet bijzonder. Vraaguitval creëren op luchthavens geeft al snel een welvaartsverlies. Dit geldt dus ook voor de luchthavens in Nederland en Schiphol in het bijzonder. De boodschap wordt evenwel verpakt door te wijzen op gunstige uitkomsten van maatschappelijke kosten-batenanalyses voor groei van de luchtvaart. Om draagvlak rond Schiphol te behouden volgt het kabinet de adviezen van de Omgevingsraad Schiphol, het spreiden van benodigde capaciteit over luchthavens. Maar, zoals hieronder zal worden aangetoond, het spreiden van de vraag naar verkeersbewegingen over luchthavens gaat gepaard met:

1)     verlies aan welvaart;
2)     een herverdeling van de baten tussen de luchtvaartsector en de burgers;
3)     een herverdeling van de baten tussen reizigers en bewoners;
4)     een herverdeling van de baten naar woonplaats van de bewoners.

Dit beeld valt niet direct op bij de traditionele presentatie van een kosten-batenanalyse waarin het accent ligt op directe effecten, indirecte effecten en externe effecten. Presenteren we gelijke resultaten van een positieve kosten-batenanalyse in een andere vorm dan kan het sfeerbeeld anders uitpakken.

Op citaat: “In de aanvulling op de OEI-leidraad Heldere Presentatie wordt opgemerkt dat een verkeerd beeld kan ontstaan van de merites van een project/maatregel als de MKBA- resultaten voor besluitvormers niet helder zijn.” (Algemene MKBA-Leidraad, G. Romijn en  G. Renes, 2013) 

Disclaimer en leeswijzer

Hetgeen wat nu volgt heeft niet meer dan als doel het bovenstaande te illustreren. Meerdere besluitvormers komen niet verder dan te kijken naar het cijfer onder aan de streep. Positief? Welk getal is groter? De wereld er achter krijgt weinig tot geen aandacht. Daarmee verliest een goede analyse haar nut.

Voor de illustratie wordt gebruik gemaakt, of zo men wil misbruik, van een overigens gedegen rapport van Decisio (Decisio 2008). Nu dit rapport geen actuele gegevens bevat en geen rol van betekenis meer heeft voor de politieke besluitvorming zal deze blog verder geen kwaad kunnen. Zie het maar als bijdrage aan de ‘leerstof’ voor beleidsmakers en politici.

De klassieke benadering, bestaand beleid

Voor de eenvoud beperken we ons hier tot de vraag: Hoe verhoudt de doorgroei op Schiphol zich tot het accommoderen van een deel van die groei op de Luchthaven van Lelystad?

Het onderzoek is uitgevoerd volgens daarvoor voorgeschreven regels, de Leidraad OEI. Het nul-alternatief refereert aan bestaand beleid, de afspraken in de arena dat de capaciteit op Schiphol wordt begrensd. Hier “Schiphol op Slot” genoemd.

De capaciteit is begrensd beneden het niveau van de te verwachten vraag en vormt daarbij de bron voor een toekomstig knelpunt. Voor de oplossing kiezen we hier twee alternatieven. Een verstrekkende variant van toch doorgroei op Schiphol, hierna “Groot Schiphol” genoemd en als alternatief uitplaatsing van een deel van de vraag naar Lelystad, hierna “Lelystad” genoemd.

In tabel 1 worden de resultaten gepresenteerd, ontleend aan Decisio (2008). De gebruikelijke interpretatie, zonder hier volledig te zijn, gaat als volgt:

Groot Schiphol;

  • Dit alternatief laat het hoogste saldo tussen maatschappelijke baten en kosten zien (ten opzichte van het nul-alternatief).
  • De externe effecten (vooral geluid, maar ook effect op bouwprojecten rond Schiphol) en de benodigde investeringen zijn in dit alternatief eveneens het grootst van alle alternatieven.

De effecten voor het “hub & spoke” netwerk en de productiviteitsstijging door netwerkkwaliteit zijn niet meegenomen.

Lelystad;

  • Het totale MKBA saldo ligt in dit alternatief niet ver van Groot Schiphol, doorgroeien op Schiphol.
  • Isolatiekosten zijn er bij Lelystad nauwelijks, omdat er weinig woningen rond de luchthaven zijn.
  • Daarnaast zijn ook de arbeidsmarkteffecten in dit alternatief relatief hoog (als gevolg van de relatief slechte arbeidsmarktsituatie voor laag opgeleiden rond Lelystad).
  • Ten slotte zijn ook de externe kosten aanzienlijk lager. Dit komt met name doordat er relatief weinig woningen binnen het geluid belaste gebied rond Lelystad Airport liggen.

Tabel_1.png

De besluitvormers zullen dit lezen als beide alternatieven zijn positief. Met Lelystad kan de gewenste groei in de luchtvaart worden geaccommodeerd en tegemoet worden gekomen aan de wensen van de Omgevingsraad Schiphol voor het beperken van de groei op Schiphol, met slechts een gering verschil voor de nationale welvaart. 

Schiphol op Slot, Groot Schiphol als nul-alternatief

De relatief hoge baten bij Groot Schiphol en het alternatief Lelystad zijn vooral het gevolg van de aanname dat de afspraak met de Omgevingsraad Schiphol inzake de beperking van de groei op Schiphol de komende 100 jaar gestand zal houden. Een zeer pessimistisch nulalternatief. Indien aan deze afspraak een MKBA ten grondslag had gelegen dan was de conclusie geweest dat Schiphol op Slot tot een welvaartsverlies zou leiden van 4,3 miljard euro (NCW 100 jaar). Immers de welvaartswinst van een project is het welvaartsverlies zonder project.

Het maatschappelijk verlies aan welvaart van Schiphol op Slot is vooral het gevolg van de waardering van de langere reistijden voor de passagiers die uitwijken naar andere luchthavens (3,4 miljard euro). Daarbovenop komt het verlies aan baten voor de luchtvaartmaatschappijen (1,0 miljard euro) en de luchthaven Schiphol (0,4 miljard euro). Voor de burgers als bewoners treedt evenwel een welvaartsverbetering op (0,6 miljard euro). Een belangrijke post is de woningwaarde, deze neemt bij Schiphol op Slot beduidend minder af. Deze opstelling maakt direct duidelijk dat het begrenzen van de groei in de luchtvaart grote consequenties kan hebben voor de luchtvaart, maar gunstig is voor de omwonenden.

Tabel_2.png

Project Lelystad, spreiding van de vraag

Doorgroei op Schiphol is strijdig met vigerend beleid, maar de groei van de luchtvaart niet faciliteren heeft dus serieuze negatieve gevolgen voor de welvaart. Daarmee komt, voor dit betoog, het project Lelystad in beeld. Een project met een positieve MKBA zoals eerder geschetst. Kenmerkend voor dit project is dat voor 2020 in dezelfde vraag wordt voorzien als bij Groot Schiphol, 616 duizend vliegbewegingen en 72,3 miljoen passagiers, maar nu verdeeld over Schiphol, 545 duizend vliegbewegingen en 61,1 miljoen passagiers, en Lelystad 71 duizend vliegbewegingen bij 11,2 miljoen passagiers. De vraag wordt geaccommodeerd, maar wel tegen een lagere maatschappelijke welvaartswinst van 0,3 miljard euro (4,3-4,0 miljard euro NCW) dan bij Groot Schiphol en een substantiële herverdeling van de lusten en de lasten, zie kolom A+B.

Spreiding van het luchtverkeer over Schiphol en Lelystad oogt gunstig voor de burgers als bewoners. Het ligt echter in de rede te veronderstellen dat besluitvormers bij deze cijfers navraag zullen doen, hoe deze relatieve baat van 0,6 miljard euro te interpreteren? De uitleg dat er rond Lelystad minder burgers wonen dan rond Schiphol waardoor er bij spreiding minder op geld gewaardeerde schade is van het vliegverkeer zal weinigen overtuigen en zeker niet de omwonenden in de aanvliegroutes van Lelystad. De roep om verdere verdieping zal klinken.

Voor de luchtvaartsector pakt spreiding wel zeer nadelig uit. Bij dezelfde aantallen vliegbewegingen en passagiers zijn de baten ten opzichte van concentratie op Schiphol 0,9 miljard euro lager, waarvan 0,7 miljard euro ten laste van de luchtvaartmaatschappijen. Voor de passagiers nemen de reiskosten bij spreiding toe. Het mag dus niet verbazen dat de luchtvaartmaatschappijen een afwachtende houding aannemen om zich te melden voor Lelystad.

Tot slot

Het moge duidelijk zijn dat deze vorm van presenteren, meer dan de klassieke presentatie, direct een voorbode laat zien voor een blijvend spanningsveld tussen diverse belanghebbenden waar besluitvormers  mee moeten dealen. Het sfeerbeeld oogt minder positief  dan in tabel 1, besluitvormers kunnen zich niet zondermeer verschuilen achter de bevinding dat de kosten-batanalyse positief is.

Het is de toon die de muziek maakt, dat geldt ook voor kosten-batenanalyses. In navolging van Romijn en Renes; in de presentatie van de bevindingen moeten de merites helder worden weergegeven. Dit vraagt om het loslaten van standaarden voor presentaties en tabellen.

Klik hier om terug te keren naar het overzicht van Blogs.

Handig voor beginners

Ervaringen MKBA cursus

  • “Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”

    Joost Frencken (AVANS Hogeschool)

  • “'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”

    Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)

  • “De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”

    Stan Rademakers (Kragten)

  • “De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”

    Samira Louali (Hogeschool Zuyd)

  • “De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”

    Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)

  • “De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”

    Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)

  • “De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”

    Jack Bergman (Avans Hogeschool)

  • “Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”

    Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)

  • “Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”

    Wilbert van Veggel (Antea Group)

  • “Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”

    Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)

  • “'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”

    Sylvana Rikkert (Lysias Group)

  • “De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”

    Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)

  • “Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”

    Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)

  • “Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”

    Williette van Arendonk (Van Arendonk)

  • “De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”

    Rob van Gerwen (DNV GL)

  • “Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”

    Karin Peeters (Territoria)

  • “Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”

    Michiel Nijboer (RHDHV)

  • “De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”

    Hilde van Slooten (Gemeente Delft)

  • “De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”

    Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)

  • “De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”

    Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)

  • “Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”

    Roger Spitz (Gemeente Venlo)

  • “Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”

    Geeske van Asperen (NISB)

  • “Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”

    Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)

  • “De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”

    Jos van Veen (Gemeente Den Haag)

  • “De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”

    Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)

  • “Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”

    Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)

  • “De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”

    Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)

  • “Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”

    Elmy Everaert (Eigen Haard)

  • “De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”

    Paul Siderius (Prorail)

  • “Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”

    Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)

  • “Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”

    Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)

  • “De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”

    Anne Nobel (Witteveen & Bos)

  • “Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”

    Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)

  • “De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”

    Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)

  • “De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”

    Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)

  • “Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”

    Rik Froma (Haarlemmermeer)

  • “Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”

    Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)

  • “In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”

    Ira Spannenburg (Gemeente Delft)

  • “De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”

    Menko Busch (Sinzer)

  • “Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”

    Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)

  • “Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”

    Peter Schinkel (Docent InHolland)

  • “Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”

    Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)

Over MKBA-informatie.nl

Voor de Maatschappelijke kosten- en batenanalyse gaat nog te vaak het spreekwoord 'onbekend maakt onbemind' op. Wanneer men met een MKBA te maken krijgt, was het tot op heden moeilijk om snel de basisinformatie over dit instrument te vinden. Daarom heeft initiatiefnemer en auteur Niek Mouter MKBA-informatie.nl opgezet, in samenwerking met een aantal partners. Hier vindt u informatie over de MKBA, zowel voor beginners als voor gevorderden. Lees verder

Contact

Heeft u een vraag, aanvulling of opmerking neem dan contact met ons op.

© MKBA-informatie.nl