Gemengd bouwen in aandachtswijken; lessen uit recente MKBA’s

Auteur: Edgar Wever (Twynstra Gudde)

Begin februari verscheen het Aedes rapport ‘Veerkracht in het corporatiebezit’ met een duidelijke waarschuwing zoals weergegeven in kop op de Aedes website; Namelijk dat achterstandswijken in Nederland dichterbij zijn dan ooit. “De leefbaarheid in buurten met veel corporatiewoningen gaat harder achteruit dan verwacht. Mensen voelen zich onveiliger, de overlast neemt heftiger vormen aan en dat maakt de oplossingen complexer. Veel buurten staan op het punt te veranderen in probleemgebieden als we nu niet ingrijpen”.

Het achterliggende mechanisme van deze problematiek is dat de instroom van mensen met een laag inkomen in wijken met corporatiewoningen groeit en omgekeerd dat huurders met een hoger inkomen steeds vaker de wijken verlaten. Het rapport bracht een hele reeks reacties te weeg in de media met o.a. reportages op BNR Radio, Radio 1 en artikelen in de Volkskrant, Trouw en de Telegraaf, waarbij er een debat op gang kwam met de centrale vraag of het mengen van deze wijken door de bouw van duurdere woningen de oplossing is, mooi verwoord in de Volkskrant kop van 3 februari ‘Helpen dure huurwoningen in slechte wijken tegen verloedering?’

Vermenging vergroot de leefbaarheid

Een debat dat mij enigszins verbaasde omdat het afgelopen decennium het antwoord op deze vraag allang is gegeven en ook voor de hand ligt. Het kort door de bocht antwoord is JA. We weten dat menging van wijken als gevolg van (sloop)nieuwbouw leidt tot een verbetering van de leefbaarheid van wijken. Dit is bewezen door tal van praktijkvoorbeelden (denk aan wijken zoals Katendrecht en Spangen in Rotterdam, Houthavens en de Indische buurt in Amsterdam) en uit wetenschappelijk onderzoek. Zo bewezen Zwiers, Van Ham en Kleinhans in "The Effects of Physical Restructuring on the Socioeconomic Status of Neighborhoods: Selective Migration and Upgrading” (discussion paper April 2017) dat sloop en nieuwbouw goed is voor de wijk.

Maar is (sloop) nieuwbouw in aandachtswijken dan de oplossing voor alles? Het meer complexe antwoord is natuurlijk NEE. Dit blijkt ook uit recente maatschappelijke kosten-batenanalyses die door mij, maar ook andere auteurs zijn opgesteld van plannen voor grootschalige fysieke vernieuwingsprogramma’s in aandachtswijken. Ik pak hier 2 voorbeelden uit eigen praktijk bij de hand: de MKBA Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ, 2014) en de recent verschenen MKBA Den Haag Zuidwest (november 2019). Voor beide gebieden gold dezelfde aanleiding: zowel Rotterdam Zuid (in de MKBA ging het om de wijken OudCharlois, Carnisse, Bloemhof, Tarwewijk, Hillesluis, Afrikaanderwijk en Feijenoord) als Den Haag Zuidwest worden gekenmerkt door onder andere een matige tot negatieve leefbaarheid, gemiddeld lage WOZ-waarden, een slechte onderhoudsstaat van woningen, dalende veiligheids- en sociale cijfers en relatief veel werkloosheid en uitval op scholen. En in beide MKBA’s is gekeken naar de effecten van een grootschalig fysiek programma. In Rotterdam Zuid sloopnieuwbouw en renovatie van 35.000 sociale en particuliere woningen (op een totaal van 95.000) en in Den Haag Zuidwest een verdichtingsopgave van 10.000 woningen (op een totaal van 33.000 woningen). In beide gevallen wordt met het fysieke vernieuwingsprogramma ingezet op een duurder woonsegment (markthuur en koop) om daarmee om menging van doelgroepen in deze aandachtswijken te bewerkstelligen.

Uit beide MKBA’s blijkt dat dergelijke programma’s naar verwachting tot flinke leefbaarheidseffecten zullen leiden, niet verbazingwekkend gezien de ervaringen uit het verleden. Maar er komen ook een aantal aandachtspunten uit deze MKBA’s naar voren.

Wegen de baten wel op tegen de kosten?

Om te beginnen gaat het om enorme investeringsbedragen (in beide programma's ging het om honderden miljoen euro’s). Dit soort bedragen kan natuurlijk maar 1x worden uitgegeven en de vraag is of dergelijke grootschalige fysieke programma’s het meeste rendement opleveren. Vaak zijn deze investeringsbedragen zo hoog dat het saldo van de MKBA ook niet positief uitkomt (dat gold in bijzonder voor NPRZ). Niet alleen vanwege de hoge investeringsbedragen, maar ook als gevolg van de soms hoge restwaarde van het vastgoed in het zogenaamde nulalternatief. De woningen kunnen technisch gezien vaak nog voor een langere periode mee in een gespannen woningmarkt en de restwaarde van die woningen is MKBA technisch in feite een extra kostenpost voor het projectalternatief (of vermeden opbrengsten van het nulalternatief).

Positie van kwetsbare bewoners

Een tweede - veel belangrijkere - les is dat dit soort grootschalige ingrepen weliswaar de leefbaarheid van de wijken sterk verbetert, maar niet de sociaal-economische positie van de kwetsbare bewoners in die wijken. Er wordt nogal eens gedacht dat fysieke vernieuwing ook leidt tot betere prestaties van de kwetsbare bewoners op de hiervoor genoemde thema’s (schooluitval, criminaliteit, zorg). Maar dat klopt niet. De leefbaarheidsverbetering van de wijken is hoofdzakelijk het gevolg van de menging die optreedt van verschillende doelgroepen. De enige uitzondering hierop is dat er beperkte werkgelegenheidseffecten kunnen optreden voor de kwetsbare doelgroepen gekoppeld aan nieuwe voorzieningen in de wijken die onderdeel uitmaken van het nieuwe programma. Denk dan aan schoonmaak, beveiliging van gebouwen e.d. Maar wil je echt wat doen aan de sociale problematiek van kwetsbare bewoners, dan zal er sprake moeten zijn van flankerend sociaal beleid. Ook Aedes geeft dit aan naar aanleiding van haar rapport: ‘Daarnaast dienen ook kwetsbare huurders de zorg en begeleiding te krijgen die ze nodig hebben’.

Waterbedeffecten

Een derde les die getrokken kan worden en die verband houdt met de vorige les is dat de grootschalige fysieke programma’s niet of nauwelijks leiden tot positieve gevolgen voor omliggende gebieden. Zwiers, Van Ham en Kleinhans concludeerden dit 2 jaar geleden ook al: “De effecten van sloop en nieuwbouw zijn dan ook uitermate lokaal: alleen de wijken die onderhevig zijn geweest aan stedelijke vernieuwing, en waar oorspronkelijke bewoners zijn vervangen, hebben een verbetering in de sociaaleconomische status doorgemaakt”. Uit de MKBA’s komt daarbij nog een waarschuwing naar voren. Bij die programma’s waar grootschalig wordt ingezet op het ‘vervangen van bewoners’ (zoals bijvoorbeeld bij NPRZ), kan er sprake zijn van een negatief waterbedeffect. Zolang deze bewoners terecht komen in kwalitatief betere buurten is er niet zoveel aan de hand en blijkt uit onderzoek achteraf dat een aanzienlijk deel van deze bewoners de verhuizing als iets positiefs heeft ervaren. Maar indien er sprake is van geconcentreerde verhuizing van de ene kwetsbare wijk naar een andere (misschien net iets mindere) kwetsbare wijk, dan loop je het risico op het verplaatsen van leefbaarheidsproblematiek en ben je met het kostbare investeringsprogramma niets bent opgeschoten.

Belang van maatwerk

Resumerend blijkt – net zoals in vele andere situaties – dat de problematiek van aandachtswijken vraagt om maatwerk. Ja, gemengd bouwen biedt een structurele oplossing voor het verbeteren van de leefbaarheid, maar is een doorgaans kostbare langetermijn oplossing. Het is daarbij zoeken naar een goede balans tussen sloop, nieuwbouw en renovatie om de kosten niet de bocht uit te laten vliegen. Uit verschillende MKBA’s is overigens gebleken dat een slimme mix de business case enorm kan verbeteren. En er is behoefte aan een flankerend sociaal beleid zodat de kwetsbare bewoners in de aandachtswijken – of ze nu blijven of verhuizen - ook zelf de ondersteuning krijgen die zij nodig hebben.

Klik hier om terug te gaan naar het overzicht van blogs.

Handig voor beginners

Ervaringen MKBA cursus

  • “'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”

    Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)

  • “De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”

    Hilde van Slooten (Gemeente Delft)

  • “De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”

    Anne Nobel (Witteveen & Bos)

  • “Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”

    Joost Frencken (AVANS Hogeschool)

  • “Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”

    Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)

  • “Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”

    Peter Schinkel (Docent InHolland)

  • “De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”

    Jos van Veen (Gemeente Den Haag)

  • “De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”

    Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)

  • “Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”

    Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)

  • “De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”

    Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)

  • “De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”

    Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)

  • “Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”

    Geeske van Asperen (NISB)

  • “'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”

    Sylvana Rikkert (Lysias Group)

  • “Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”

    Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)

  • “Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”

    Elmy Everaert (Eigen Haard)

  • “Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”

    Wilbert van Veggel (Antea Group)

  • “Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”

    Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)

  • “Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”

    Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)

  • “De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”

    Jack Bergman (Avans Hogeschool)

  • “De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”

    Samira Louali (Hogeschool Zuyd)

  • “Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”

    Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)

  • “Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”

    Michiel Nijboer (RHDHV)

  • “De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”

    Stan Rademakers (Kragten)

  • “De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”

    Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)

  • “De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”

    Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)

  • “Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”

    Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)

  • “Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”

    Karin Peeters (Territoria)

  • “Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”

    Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)

  • “Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”

    Roger Spitz (Gemeente Venlo)

  • “Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”

    Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)

  • “De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”

    Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)

  • “Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”

    Rik Froma (Haarlemmermeer)

  • “De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”

    Paul Siderius (Prorail)

  • “De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”

    Menko Busch (Sinzer)

  • “De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”

    Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)

  • “De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”

    Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)

  • “In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”

    Ira Spannenburg (Gemeente Delft)

  • “De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”

    Rob van Gerwen (DNV GL)

  • “Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”

    Williette van Arendonk (Van Arendonk)

  • “Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”

    Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)

  • “Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”

    Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)

  • “De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”

    Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)

Over MKBA-informatie.nl

Voor de Maatschappelijke kosten- en batenanalyse gaat nog te vaak het spreekwoord 'onbekend maakt onbemind' op. Wanneer men met een MKBA te maken krijgt, was het tot op heden moeilijk om snel de basisinformatie over dit instrument te vinden. Daarom heeft initiatiefnemer en auteur Niek Mouter MKBA-informatie.nl opgezet, in samenwerking met een aantal partners. Hier vindt u informatie over de MKBA, zowel voor beginners als voor gevorderden. Lees verder

Contact

Heeft u een vraag, aanvulling of opmerking neem dan contact met ons op.

© MKBA-informatie.nl