Verkenning effecten van investeren in lopen

Auteurs: Decisio. Molster Stedenbouw en CROW

Over de effecten van investeringen in openbaar vervoer, auto en fiets is redelijk veel bekend. Maar wat weten we over de effecten van investeringen die beogen meer mensen te laten lopen? Lopen geeft geen files. En hoewel lopen niet altijd een alternatief is voor verplaatsingen die anders met de auto of het openbaar vervoer worden gemaakt, is bij de keuze voor lopen wel sprake van een grote betrouwbaarheid van reistijd. Ook robuustheid (te meten in aantal routekeuzemogelijkheden) is een indicator. Bovendien kost lopen geen geld: er hoeft geen vervoermiddel of brandstof aangeschaft te worden. Ook parkeren met de bijbehorende kosten en het bijbehorende tijdsbeslag is niet aan de orde.

Voetgangers kunnen echter vaak niet worden meegenomen in integrale afwegingen wegens gebrek aan kennis over welke effecten precies te verwachten zijn, hoe groot deze zijn en wat hier de maatschappelijke waarde van is. Om aan de behoefte aan kennis over de effecten van investeren in lopen tegemoet te komen, hebben economisch onderzoeksbureau Decisio en Molster Stedenbouw in opdracht van CROW een uitgebreide literatuurstudie uitgevoerd. In deze verkenning stond de vraag centraal welke kennis er al is over de effecten van investeren in lopen en welke kennis (nog) ontbreekt. In het rapport wordt verslag gedaan van een uitgebreide inventarisatie van de beschikbare kennis over de effecten van investeren in lopen op basis van een (internationale) literatuurstudie. Ook worden conclusies getrokken over hoe (on)bruikbaar bepaalde kennis is bij specifieke afwegingen om al dan niet te investeren in voetgangersvoorzieningen. De kennis die in dit rapport ontsloten wordt, biedt handvatten voor gemeenten en andere partijen om bij praktijkcases op indicatief niveau kosten en baten van investeringen in beeld te brengen en alternatieven af te wegen.

Investeren in lopen levert aantoonbare baten op

Er zijn verschillende typen investeringen en maatregelen voor voetgangers mogelijk. Een aantal voorbeelden van investeringen zijn: meer bestemmingen op loopafstand, extra/kortere looproutes, veiliger maken van routes en het aantrekkelijker maken van routes (bijvoorbeeld door architectuur). Investeren in lopen levert aantoonbare baten op. In termen van maatschappelijke kosten en baten zijn investeringen in voetgangersvoorzieningen over het algemeen veel lucratiever dan investeringen in andere modaliteiten. De belangrijkste conclusie is dat de baten zeer divers zijn: ze hebben te maken met bereikbaarheid, maar ook met gezondheid, milieu, veiligheid, sociale aspecten en economie.  Uiteraard verschilt het van geval tot geval hoe groot de omvang van de baten is en ook hoe de verschillende soorten baten zich tot elkaar verhouden.

Ruimtegebruik, milieu en verkeersveiligheid

Met name in stedelijke omgevingen is (openbare) ruimte een schaars goed. De infrastructuur die benodigd is voor verschillende vervoerswijzen vertegenwoordigt hierdoor een waarde. Op straat is gemakkelijk te zien dat voetgangers minder ruimte innemen dan bijvoorbeeld automobilisten en fietsers. Zowel wat betreft verplaatsingen als parkeren. Het ruimtegebruik van een rijdende personenauto is 140 m2, van een rijdende fiets 5 m2 en van een lopende voetganger 2 m2. Het ruimtegebruik van een geparkeerde auto is 20 m2 en van een gestalde fiets 2 m2. Bij voetgangers is parkeren niet aan de orde dus is het ruimtegebruik 0 m2. Mensen die te voet gaan als alternatief voor de auto of het openbaar vervoer, leveren een positief effect op het milieu. Het betekent minder uitstoot van emissies als fijnstof, stikstof- en zwaveloxide. En minder CO2-emissies waardoor minder klimaatverandering. Een modal shift kan ook tot veranderingen leiden in de geluidsoverlast voor de omgeving. De verkeersveiligheid in een gebied heeft invloed op de bereidheid van voetgangers om te lopen. Voetgangers zelf dragen bij aan veiliger verkeer doordat ze zelf weinig verkeersonveiligheid veroorzaken. Bij conflicten in het verkeer zijn ze echter wel kwetsbaar.

Sociaal-economische effecten

Investeringen in voetgangersvoorzieningen kunnen invloed hebben op vastgoedwaarden en uitgaven in winkels. Over het algemeen geldt dat een voetgangersvriendelijkere inrichting leidt tot hogere vastgoedwaarden. Daarbij maakt lopen ook ontmoeten mogelijk. Sociale contacten zijn belangrijk voor de mens zelf en voor de sociale cohesie van gemeenschappen. Onderzoek toont aan dat personen die in een voetgangersvriendelijke omgeving met gemengde functies wonen, een hoger niveau van sociaal kapitaal hebben dan personen die in auto georiënteerde buitenwijken wonen. Uit ditzelfde onderzoek bleek dat voor respondenten die in voetgangersvriendelijke omgevingen wonen, gold dat ze een grotere kans hadden dat ze hun buren kenden, politiek actief waren, anderen vertrouwden en sociaal betrokken waren. Een ander onderzoek laat zien dat mensen die in voetgangersvriendelijker buurten wonen, vaker aangeven dat ze gelukkig en gezond zijn dan mensen die in minder voetgangersvriendelijke wijken wonen.

Gezondheid

Lopen is een vorm van (matig intensief) bewegen en daarmee goed voor de fysieke en mentale gezondheid. Er is veel onderzoek gedaan naar de verschillende effecten van bewegen op de gezondheid, de (uit te sparen) kosten die daarmee gemoeid zijn en allerlei afgeleide effecten, waaronder arbeidsproductiviteit en schooluitval. Het is onomstotelijk bewezen dat (meer) lopen leidt tot een reductie van het sterfterisico. Voor een aantal ziekten is ruim bewijs voorhanden voor een verband tussen lichaamsbeweging en het voorkomen van bepaalde ziekten. Ook zijn er verbanden gevonden voor aan gezondheid gerelateerde zaken als overgewicht, vetpercentage, verbetering van kracht, balans, uithoudingsvermogen, flexibiliteit en coördinatie.

Kennishiaten

Over alle soorten baten is kennis beschikbaar, maar niet altijd even uitgebreid of bruikbaar. Uit de literatuurverkenning blijkt dat voor alle type baten wel enige informatie te vinden is over wat het waard is als er meer gelopen wordt. De kwaliteit en de bruikbaarheid van de gevonden cijfers loopt echter nogal uiteen. Elk thema kent zijn eigen kennishiaten. Vooral kennis over de effecten van ingrepen op het aantal voetgangers is schaars. Hoewel er veel bekend is over de (positieve) relaties tussen voetgangersvriendelijkheid enerzijds en verschillende baten anderzijds, is er bijzonder weinig bekend over de effecten van specifieke maatregelen op het gedrag van (potentiële) voetgangers. Deze witte vlek in de kennis maakt iedere berekening van de effecten van een ingreep op een bepaald thema lastig. 

Om de bestaande kennishiaten op te vullen is effectmeting bij uitvoeringsprojecten van grote waarde. Vaak vindt nu geen monitoring plaats. Het uitvoeren van metingen vóór en na een ingreep (meten van bijvoorbeeld verplaatsingspatronen, economische indicatoren, sociale ontwikkelingen et cetera) helpt echter enorm in het vergroten van de kennis over de baten van lopen. Hierbij is het belangrijk dat zoveel mogelijk dezelfde zaken worden gemeten en dat op dezelfde wijze wordt gemeten. Decisio, Molster Stedenbouw en CROW werken daarom aan de ontwikkeling van een onderzoeksleidraad. Zij roepen gemeenten die effectmetingen (willen) laten uitvoeren op om contact op te nemen, zodat verschillende monitoringsonderzoeken zo goed mogelijk vergelijkbaar worden.

De ‘Verkenning effecten investeren in lopen’ kunt u hieronder downloaden.

Voor meer informatie over de verkenning of het aanmelden van mogelijke effectmetingen kunt u contact opnemen met Martijn Lelieveld van Decisio (m.lelieveld@decisio.nl).

CROW-KpVV-K-D060_Verkenning-effecten-van-investeren-in-lopen.pdf (5,045.52 KB)

Ga terug naar het overzicht van publicaties.

Handig voor beginners

Ervaringen MKBA cursus

  • “'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”

    Sylvana Rikkert (Lysias Group)

  • “Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”

    Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)

  • “Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”

    Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)

  • “De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”

    Samira Louali (Hogeschool Zuyd)

  • “De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”

    Jack Bergman (Avans Hogeschool)

  • “De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”

    Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)

  • “Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”

    Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)

  • “Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”

    Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)

  • “Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”

    Rik Froma (Haarlemmermeer)

  • “De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”

    Jos van Veen (Gemeente Den Haag)

  • “Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”

    Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)

  • “Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”

    Roger Spitz (Gemeente Venlo)

  • “De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”

    Menko Busch (Sinzer)

  • “Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”

    Elmy Everaert (Eigen Haard)

  • “Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”

    Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)

  • “In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”

    Ira Spannenburg (Gemeente Delft)

  • “Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”

    Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)

  • “Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”

    Peter Schinkel (Docent InHolland)

  • “De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”

    Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)

  • “De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”

    Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)

  • “Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”

    Michiel Nijboer (RHDHV)

  • “Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”

    Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)

  • “De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”

    Stan Rademakers (Kragten)

  • “De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”

    Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)

  • “De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”

    Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)

  • “De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”

    Anne Nobel (Witteveen & Bos)

  • “Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”

    Karin Peeters (Territoria)

  • “Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”

    Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)

  • “De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”

    Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)

  • “De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”

    Rob van Gerwen (DNV GL)

  • “Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”

    Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)

  • “De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”

    Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)

  • “Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”

    Geeske van Asperen (NISB)

  • “De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”

    Paul Siderius (Prorail)

  • “Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”

    Williette van Arendonk (Van Arendonk)

  • “De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”

    Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)

  • “Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”

    Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)

  • “Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”

    Wilbert van Veggel (Antea Group)

  • “De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”

    Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)

  • “Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”

    Joost Frencken (AVANS Hogeschool)

  • “De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”

    Hilde van Slooten (Gemeente Delft)

  • “'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”

    Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)

Over MKBA-informatie.nl

Voor de Maatschappelijke kosten- en batenanalyse gaat nog te vaak het spreekwoord 'onbekend maakt onbemind' op. Wanneer men met een MKBA te maken krijgt, was het tot op heden moeilijk om snel de basisinformatie over dit instrument te vinden. Daarom heeft initiatiefnemer en auteur Niek Mouter MKBA-informatie.nl opgezet, in samenwerking met een aantal partners. Hier vindt u informatie over de MKBA, zowel voor beginners als voor gevorderden. Lees verder

Contact

Heeft u een vraag, aanvulling of opmerking neem dan contact met ons op.

© MKBA-informatie.nl