Gerrit Zalm over de MKBA

Gerrit_Zalm-P.jpgGerrit Zalm is zonder enige twijfel één van de belangrijkste drijvende krachten geweest achter het rijkelijke gebruik van de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) in de Nederlandse publieke sector. Hij was Minister van Financiën in de tijd dat het instrument een vaste plek kreeg in de ex-ante beoordeling van infrastructuurprojecten. Ook gebruikte hij het instrument als argument in discussies met andere ministers om hun projecten te versoberen of zelfs te staken. In een interview deelt Zalm zijn ervaringen met het de MKBA.  

Technocratische achtergrond

Dat ik veel waarde toekende aan de uitkomsten van de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) komt mede door mijn achtergrond. Voor mijn ministerschap was ik directeur van het Centraal Planbureau en hoogleraar economische politiek. Als student had ik ook openbare financiën in mijn vakkenpakket en daar werd ook aandacht besteed aan de MKBA. Ik heb zo lang in de politiek gezeten dat ik niet meer kan zeggen dat ik geen politicus ben, maar de technocratische inslag heb ik altijd behouden en ik ben een groot voorstander geweest van rationele besluitvorming. Ik probeerde argumenten voor projecten en beleid te rationaliseren en te voorkomen dat er alleen op basis van voluntarisme of onderbuikgevoelens allerlei besluiten werden genomen. Ik denk dat mijn technocratische inslag ook door burgers werd gewaardeerd. Nederlanders houden wel van technocratische politici. De MKBA was voor mij een fantastisch hulpmiddel om rationaliteit in de discussie te brengen. Als iemand zegt dat een project ervoor zorgt dat het Noorden van Nederland beter bereikbaar wordt, dan kan je met een MKBA proberen vast te stellen of de maatschappelijke baten van het bereiken van dit doel opwegen tegen de kosten en ook kan je kijken of dit project beter of slechter scoort dan projecten die het Oosten of Zuiden van Nederland beter bereikbaar trachten te maken, indien daar ook MKBA’s van zijn gemaakt. 

Het liefst een positieve business case

Ministers van Financiën zijn schatkistbewaarder en houden over het algemeen niet van geld uitgeven. Het is de taak van de Minister van Financiën om kritisch te zijn op alles wat geld kost. Je hebt de plicht om de rechtmatigheid en doelmatigheid van overheidsuitgaven te beoordelen. Als je dan toch geld gaat uitgeven, dan heb je het liefst dat de baten hoger zijn dan de lasten. De Westerscheldetunnel was zo’n project met een positieve business case en hier was ik dan ook groot voorstander van. We konden tol innen en de subsidie op de veren stopzetten. Daardoor maakten we een rendement van 7.5%. De toenmalige Minister van Verkeer en Waterstaat Jorritsma kwam toen met een verhaal dat er ook nog allerlei economische voordelen voor Zeeuws Vlaanderen aan vastzaten, maar ik geloofde niet zo in die fantasieën over economische impact. Het was voor mij ook helemaal niet zo relevant, want het project was financieel rendabel en er zaten nauwelijks negatieve effecten aan vast. De positieve business case was voor mij genoeg.

Dubbel gemotiveerd bij negatieve MKBA

Als de business case negatief is, dan kunnen positieve maatschappelijke effecten ervoor zorgen dat de MKBA van een project positief is en dit kan een argument zijn om het project toch te doen. Maar ook al is de MKBA van een project positief, dan wil dit niet direct zeggen dat je het project moet doen, want je moet dit project ook nog afwegen tegen andere projecten die positief scoren in een MKBA. Als het project negatief scoorde in de MKBA, was ik als Minister van Financiën dubbel gemotiveerd om het project tegen te houden. Dit project zorgt dan én voor financieel verlies én voor maatschappelijk verlies. Je probeert je collega’s duidelijk te maken dat je het project niet zou moeten doen, ook al zou er voldoende geld voor zijn. Ik geloof dat ik daar bij infrastructuurprojecten aardig in ben geslaagd, want ik kan zo snel geen infrastructuurproject met een negatieve MKBA noemen dat door is gegaan in mijn tijd. Een negatieve MKBA is voor een Minister van Financiën prachtig materiaal om een project te blokkeren.  

Niet meewerken aan pure welvaartsvernietiging

Naast projecten met een negatieve MKBA had je ook nog projecten met een zeer negatieve MKBA zoals de Zuiderzeelijn die gewoon voor pure welvaartsvernietiging zouden zorgen. Als men in de Ministerraad had besloten dat zo’n project toch door zou gaan, dan was ik als minister waarschijnlijk opgestapt. Ik wilde niet meewerken aan welvaartsvernietiging. Andere ministers voelden ook op de één of andere manier aan dat dit een grens was die niet overschreden mocht worden. Dit was ook zo met het uitgavenplafond; de Zalmnorm. Daar moest iedereen vanaf blijven.

SMART moet geen STUPID worden

Waar je bij het hanteren van een MKBA wel voor moet oppassen is dat kosten en baten die je niet kunt kwantificeren buiten de boot vallen. Ik ben een groot voorstander van het SMART maken van besluitvorming door effecten van beleid te meten, maar als de belangrijkste effecten van beleid niet gemeten kunnen worden en je je alleen maar richt op de meetbare dingen dan loop je het risico dat SMART verwordt tot STUPID. Een aardig voorbeeld was dat we als Ministerie van Financiën op een gegeven moment aan de departementen drie dingen vroegen: Wat wil je bereiken? Wat ga je ervoor doen? Wat mag het kosten? In het jaarverslag moest dan terugkomen of het departement had bereikt wat men wilde bereiken, of men gedaan had wat men zou gaan doen en wat het had gekost. Wat men als departement wilde bereiken was soms lastig te kwantificeren. Defensie wilde een bijdrage leveren aan wereldvrede. Maar hoe meet je dat? Uiteindelijk ging men vaardagen meten van de marine. Dat is zinloos natuurlijk. Je moet wel uitkijken dat je door te gaan meten de niet-kwantificeerbare effecten helemaal uit het oog verliest. Zowel aan de baten- als de kostenkant.

Verstandig omgaan met PM-posten

Het voordeel van infrastructuurprojecten is dat we tegenwoordig vrij veel kunnen meten en waarderen. Met het kwantificeren en waarderen van bereikbaarheidsbaten en milieuwinst- of verlies kan je denk ik heel ver komen. Maar er zijn natuurlijk altijd zaken die pro memorie blijven. De PM-posten. Met die effecten die niet in het MKBA-saldo zitten moet je verstandig blijven omgaan. De MKBA blijft een hulpmiddel voor de besluitvorming.

Tips voor wethouders

Mijn belangrijkste tip voor wethouders is dat zij de MKBA niet alleen moeten gebruiken, maar ook zelf begrijpen. Ze moeten scholing krijgen over wat een MKBA wel en niet is en wat je wel en niet met een MKBA kan. Ik vind het ook goed dat er cursussen MKBA worden aangeboden. Ik heb vaak genoeg meegemaakt dat ik in de Ministerraad uitleg moest geven wanneer ministers niet begrepen wat een MKBA was. Als je niet goed weet wat een MKBA wel en niet doet, dan loop je bijvoorbeeld het risico dat PM-posten buiten de boot vallen in de besluitvorming. Daarbij loop je bij gebrek aan kennis het risico dat je de MKBA als een technocratische exercitie gaat toepassen, terwijl je het als hulpmiddel in de besluitvorming moet gebruiken.  

Klik hier om andere interviews te lezen.

Klik hier om terug te gaan naar het overzicht van nieuwsberichten.

 

Handig voor beginners

Ervaringen MKBA cursus

  • “Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”

    Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)

  • “Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”

    Rik Froma (Haarlemmermeer)

  • “Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”

    Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)

  • “Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”

    Peter Schinkel (Docent InHolland)

  • “Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”

    Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)

  • “Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”

    Roger Spitz (Gemeente Venlo)

  • “Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”

    Joost Frencken (AVANS Hogeschool)

  • “De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”

    Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)

  • “Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”

    Geeske van Asperen (NISB)

  • “De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”

    Menko Busch (Sinzer)

  • “Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”

    Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)

  • “Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”

    Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)

  • “'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”

    Sylvana Rikkert (Lysias Group)

  • “De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”

    Anne Nobel (Witteveen & Bos)

  • “De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”

    Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)

  • “Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”

    Wilbert van Veggel (Antea Group)

  • “De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”

    Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)

  • “Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”

    Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)

  • “De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”

    Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)

  • “Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”

    Williette van Arendonk (Van Arendonk)

  • “Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”

    Elmy Everaert (Eigen Haard)

  • “Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”

    Karin Peeters (Territoria)

  • “De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”

    Hilde van Slooten (Gemeente Delft)

  • “De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”

    Rob van Gerwen (DNV GL)

  • “Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”

    Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)

  • “De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”

    Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)

  • “Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”

    Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)

  • “Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”

    Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)

  • “De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”

    Samira Louali (Hogeschool Zuyd)

  • “'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”

    Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)

  • “De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”

    Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)

  • “In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”

    Ira Spannenburg (Gemeente Delft)

  • “Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”

    Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)

  • “De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”

    Jos van Veen (Gemeente Den Haag)

  • “De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”

    Stan Rademakers (Kragten)

  • “De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”

    Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)

  • “Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”

    Michiel Nijboer (RHDHV)

  • “De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”

    Jack Bergman (Avans Hogeschool)

  • “Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”

    Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)

  • “De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”

    Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)

  • “De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”

    Paul Siderius (Prorail)

  • “De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”

    Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)

Over MKBA-informatie.nl

Voor de Maatschappelijke kosten- en batenanalyse gaat nog te vaak het spreekwoord 'onbekend maakt onbemind' op. Wanneer men met een MKBA te maken krijgt, was het tot op heden moeilijk om snel de basisinformatie over dit instrument te vinden. Daarom heeft initiatiefnemer en auteur Niek Mouter MKBA-informatie.nl opgezet, in samenwerking met een aantal partners. Hier vindt u informatie over de MKBA, zowel voor beginners als voor gevorderden. Lees verder

Contact

Heeft u een vraag, aanvulling of opmerking neem dan contact met ons op.

© MKBA-informatie.nl