De MKBA en de HSL: een ongezonde combinatie door gebrek aan kennis

Auteur: Frank Menger

Mijn ervaringen met het CPB over twee hele belangrijke MKBA’s en één second opinion is zeer negatief. Dit betreft beide hogesnelheidslijnen die als verbindingsdeel van veel langere trajecten  bedacht waren. In dit perspectief laten we het zogenaamde Rondje Randstad buiten beschouwing. Het gaat om de “Zuiderzeelijn” en de “HSL-Oost”.

Wat wel in het oog springt is de second opinion MKBA RRAAM (30 oktober, 2012)”. Dit gaat over het duurste onderdeel in het totale zogenaamde “Zuiderzeelijnproject”. Plots nu de versie binnen een hoogwaardige nieuwe verbinding tussen de Randstad en het Noorden afgeschoten is ‘kan’ deze verbinding wel uit? In combinatie met woningbouw en het vervangen van vele bussen? Maar alleen tussen Almere en de rest van de Noordelijke Randstad? Hier wordt met een vraagstelling gewerkt die een onderliggende drogreden doet vermoeden.

Het stuk verder lezend en daarbij de MKBA van de Zuiderzeelijn in het achterhoofd houdend dan klopt er iets structureel niet. Gedurende de hele looptijd van beide projecten richting het Noorden is er ook een ander dossier wat net zo lang meeloopt. Dit betreft de opwaardering van Lelystad Airport tot de feitelijke 6e start- of landingsbaan van Schiphol. Het gaat daar in fase 1 al om 2.5 miljoen reizigers en in de 2e fase zelfs om 4.5 miljoen reizigers. In geen van beide studies voorafgaand aan de MKBA’s is dit een punt wat integraal meegenomen wordt in de planontwikkeling. Maar het CPB noemt dit niet als verbeterpunt in de plannen, De combinatie tussen vliegvelden en (hogesnelheids)spoorverbindingen. Tevens een eis binnen TEN-T en Witboek Transport EU.

In 2006 is ook een belangrijke les geleerd. Dit in Bayern met de opening van de HSL Nürnberg – München. De steden liggen net zo ver van elkaar als Groningen van Amsterdam via de polder 180 kilometer hemelsbreed. Verder omgerekend in percentages zijn de verhoudingen ook bijna gelijk. Groningen is gemiddeld vanaf de jaren ’60 vorige eeuw zeker altijd tussen de 20% en 25% van de stad Amsterdam geweest. Voor Nürnberg en München geldt hetzelfde. De eerste 3 maanden na de opening van de HSL verbinding bleek dat het aantal reizigers op dit traject met 30% was gestegen. Dit ten opzichte van de normale IC connectie. Uit onderzoek bleek dat het overgestapte automobilisten waren. Een resultaat van dit onderzoek was dat er zelfs mensen van de auto naar de trein overstappen die eerst gebruik maakten van de zogenaamde ‘Freie Fahrt’ met als reden dat je met de trein sneller van centrum naar centrum kunt reizen. Dit geldt ook voor perifere stations zoals Köln – Franfurt am Main.

Het CPB beweert dat de massa van de steden in Duitsland en Frankrijk groter is. Helaas dit aperte nonsens, want kijkend naar de HSL Köln – Frankfurt am Main. Daar zijn letterlijk drie stations in niemandsland, die allemaal een verzorgingsgebied van 100.000 tot 250.000 inwoners hebben. Ik zal de bekendste noemen. Limburg an der Lahn. Deze is buiten de stad naast de Autobahn gesitueerd waar ook de HSL-lijn loopt. Feitelijk kan hiermee al één van de beweringen in de second opinion MKBA Zuiderzeelijn naar het Rijk der fabelen verwezen worden: “Dat automobilisten niet overstappen naar HSL”. Zolang de trein er langer over doet dan de auto via de polder is er ook geen concurrentie tussen de modaliteiten mogelijk. Overal in Europa blijkt dit te gebeuren zodra een HSL verbinding operationeel wordt. Waarom geen buitenlande ondersteuning gevraagd bij deze vraagstukken? Bijvoorbeeld de TU/Berlin of TU/Dresden. Beide hebben een goed ontwikkelde spoorafdeling die ook samenwerkt met Ruimtelijke Economie. Beide ook ervaring met hogesnelheidsvraagstukken.

In een brief die ik tijdens een bezoek met toenmalig 2e Kamerlid Ger Koopmans overhandigd heb staan de kritiekpunten op de MKBA’s voor de Zuiderzeelijn en de HSL-Oost. Deze brief is te vinden als bijlage (zie onderaan de blog). In beide in mijn ogen Quickscans vond ik onvoldoende onderbouwing terug over de daadwerkelijk gebruikte data. Tevens was nergens gedurende de looptijd van deze projecten voldoende onderzoek naar de actuele reistijden te vinden. Ten slotte ontbraken verwijzingen naar de gebruikte methodieken en de belangrijke onderliggende rapporten.

Beide HSL projecten hebben ongeveer 8 jaar op de agenda gestaan. Bij beide waren onvoldoende cijfers te vinden over controle onderzoeken over de reistijden. Bij zowel de Zuiderzeelijn als de HSL-oost was het doel forse reistijdreductie tussen belangrijke (inter)-nationale knooppunten. Als je in een bijzin dan leest dat de interregionale snelbus verbinding tussen Groningen HS en Lelystad Centraal voldoende snel is? Let wel deze bus rijdt gemiddeld maar 65km per uur, onder andere door de halteringen. Bij HSL of Maglev vliegt de reistijd naar beneden. Het gemiddelde ligt dan ver boven de 90km per uur die een reguliere IC op het nationale spoornetwerk haalt. Bij een HST250 ligt dit gemiddelde inclusief stops rond de 180 kilometer per uur.

Wat ook vergeten is goed te kijken naar Frankrijk en haar visie op HSL en de zowel goede als slechte ruimtelijke economische effecten. Samen met Duitsland zit daar de kennis over HSL. Het streven van de Fransen met HSL/TGV is geweest bruto 1000 kilometer per spoor in 3 uur. In de praktijk van de Alpen naar de Pyreneën. In werkelijkheid blijft er door de halteringen onderweg ongeveer 700 tot 750 kilometer over. De valkuil waar het CPB intrapt is dat HSL projecten benaderd worden als ‘stand alone’ projecten. Zonder de keten te zien waarvan dit een waardevolle en noodzakelijke schakel is. Hierbij is ook de connectie met de HSL-Zuid niet meegerekend. Bij zowel de ‘Zuiderzeelijn’ als de “HSL-Oost” had het blikveld gewoon diep Duitsland in gemoeten. Ook al wil Duitsland niet op stel en sprong meewerken. Dit zegt tevens meer over de relatie tussen Den Haag en Berlijn.

Ook de IJmeerverbinding zal veel meer in dat onderzoeksperspectief geplaatst moeten worden. Deze brug moet al in ontwerp en planning meerdere soorten OV toelaten. Naast hoogfrequente sprinters dus ook ontwerpen voor medegebruik HSL of Maglev.

Bij de HSL-Oost werd de substitutie vraag gesteld tussen luchtvaart en HSL. In de MKBA werd zelfs een belangrijk vliegveld vergeten; Düsseldorf. Tevens had men ook naar Spanje moeten kijken naar de connectie Sevilla – Madrid. Die was al sinds 1996 operationeel en hier waren zowel ervaringscijfers als onderzoeksgegevens bekend over het veranderen van de vervoersstromen op de middellange afstand binnen 700 kilometer.

Waarom zijn onze MKBA’s zo negatief over HSL/Maglev? De hoofdconclusie die ik trek is gebrek aan kennis van deze toch wel bijzondere materie. Want de effecten hebben een totaal ander soort impact dan een regionaal of lokaal vraagstuk met betrekking tot OV. Van het instituut CPB mag je tevens aanbevelingen verwachten om de gevraagde businesscases te verbeteren. Zonder een project meteen richting het zogenaamde ronde archief te wijzen kan zij beter op de nog openstaande vraagstukken wijzen. Dit doen zijn wel in tal van andere MKBA’s voor infrastructuurprojecten. Want ook een lijst met aanbevelingen ben ik niet tegengekomen vanuit het CPB om een deel van het huiswerk over te doen. Bij de casus Zuiderzeelijn had het bijvoorbeeld aanbevelingen kunnen doen over de omgang met de vrijgekomen capaciteit op het bestaande spoornet? In de optiek van het Noorden geldt Groningen als een tussenstation en Hamburg als eindstation. Zo zouden via het Noorden twee grote agglomeraties snel met elkaar kunnen worden verbonden.

Gezien de afstanden tot de grens met Duitsland gaat de HSL nationaal de echte concurrentie aan met de auto en bus. Pas vanaf onze nationale grens met Duitsland wordt de competitie met de shortrange vluchten een punt. Het Rijk blijft verantwoordelijk voor de Return On Investment bij HSL. Dit kan zij positief of negatief beïnvloeden door haar concessiebeleid voor de betreffende lijnen.

Klik hier om een blog in te sturen met een reactie op de blog van Frank Menger.

Klik hier om terug te keren naar het overzicht van Blogs.

brief_aan_Ger_Koopmans.pdf (85.02 KB)

Handig voor beginners

Ervaringen MKBA cursus

  • “De MKBA basiscursus heeft mijn denken gescherpt over de wijze waarop je maatschappelijke effecten in beeld kunt brengen en vooral kunt vergelijken welke maatregelen effectiever zijn. De cursus is divers opgezet met een combinatie van theorie en praktijk en wordt gegeven door ervaren cursusleiders. Absoluut aan te raden wat mij betreft!”

    Hilde van Slooten (Gemeente Delft)

  • “Van te voren was ik sceptisch over het in geld uitdrukken van maatschappelijke effecten. Maar door de cursus weet ik dat een MKBA veel meer is dan het berekenen van een prijskaartje. Door zelf in groepjes aan de slag te gaan met procesonderdelen en het berekenen van een MKBA, ervaar je wat nodig is voor een gedegen MKBA.”

    Arwen Hoogenbosch (K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd)

  • “De basiscursus MKBA heb ik met plezier gevolgd. Ik kwam om een betere kijk op dit instrument te krijgen. Dat is zeker gelukt. Er was een deskundig team van begeleiders die goed inspeelden op onze vragen en ons uitdaagden om actief mee te doen. Het heeft mij het inzicht geboden waar ik behoefte aan had.”

    Henk Kuijpers (Gemeente Apeldoorn)

  • “De MKBA basiscursus geeft een brede kijk in de keuken van het toepassen van een MKBA. Meerwaarde is ook dat de cursus door enthousiaste docenten uit de wetenschap en de praktijk wordt gegeven. Daarnaast is er veel ruimte voor vragen en discussie met elkaar, kortom zeer de moeite waard.”

    Gabi van Duijnhoven (Provincie Zuid-Holland)

  • “De cursus MKBA gaf mij een beter inzicht in wat een MKBA is en hoe deze (zelf) is toe te passen. De opzet van de cursus is erg prettig, persoonlijk en kleinschalig, waardoor er maximale aandacht is voor persoonlijke leerdoelen. Ook voor professionals in het sociale domein biedt de cursus prima inzichten en uitgangspunten”

    Bert Peterse (Adviseur maatschappelijke ontwikkeling Peel en Maas)

  • “In een goede sfeer met veel interactie worden alle aspecten rond een mkba behandeld. De cursus is niet alleen gericht op rekenen en biedt een ‘bril’ om kosten en baten te betrekken bij keuzes rondom beleid en projecten. Erg compleet, gedegen en plezierig! Wij hebben de cursus gevolgd met een ‘delegatie’ vanuit control, beleid en kennismanagement.”

    Ira Spannenburg (Gemeente Delft)

  • “Wat een leerzame cursus! We werden niet alleen snel door de theorie van ‘de’ MKBA geloodst, maar kregen ook een realistische doorkijk in de praktijk van het ambacht. Bovendien werden het nut én de beperkingen van een MKBA helder, en was er aandacht voor de communicatie hierover. En we konden oefenen, en daarbij alle denkbare fouten maken. ”

    Mayan van Teerns (Gemeente Groningen)

  • “'Ik vond Niek Mouter (de cursusleider) een hele prettige en inspirerende spreker/trainer. Mooi hoe hij je meeneemt in zijn gedachtegang en de lessen die hij zelf heeft geleerd over MKBA. De andere trainers hebben allemaal hun eigen kracht, en drive, en dat maakt de cursus een heel boeiend en afwisselend samenspel.'”

    Sylvana Rikkert (Lysias Group)

  • “Een goede cursus met een bevlogen cursusleider die zeer boeiend weet te doceren. Praktische oefeningen die het geleerde direct in de praktijk brengen aan de hand van zeer herkenbare projecten. Cursus gaat goed de breedte in van het hele MKBA spectrum met als toetje de 'MKBA-light' die erg handig is voor kleine projecten.”

    Wilbert van Veggel (Antea Group)

  • “Een top cursus! De wetenschap, de toepassing in de praktijk en het nut van MKBA’s werden in een notendop behandeld. Geen eenrichtingsverkeer. ‘Learning by doing’ stond tijdens de cursus helemaal centraal. De cursus heeft mij in z’n totaliteit goede kennis en vaardigheden geboden om de MKBA waaraan ik nu werk, beter uit te voeren!”

    Narly Rambharos (Onderzoek en Statistiek gemeente Groningen)

  • “Een inspirerende basiscursus gegeven door deskundigen uit praktijk en wetenschap. Dit smaakt naar meer.”

    Roger Spitz (Gemeente Venlo)

  • “De MKBA-training was ontzettend leerzaam en de stof direct toepasbaar in mijn praktijk. Ik schrijf me direct in voor een vervolgcursus zodra die er is!”

    Pascal Sijstermans (Sumcity Advisory)

  • “De opleiding legt een goede basis om gericht om te gaan met MKBA’s. Je leert dat het een prachtig instrument is om beslissingen te ondersteunen. De functie en het doel van de MKBA wordt duidelijk toegelicht en op een interactieve manier scherp gesteld. Enthousiaste lesgevers met kennis van zaken!”

    Thomas Christiaens (Vlaamse Overheid)

  • “De basiscursus MKBA geeft informatie, praktijkvoorbeelden én inzichten waaruit blijkt dat de MKBA een waardevolle bijdrage kan leveren in het besluitvormingstraject. Veel hangt hierbij af van het zorgvuldig doorlopen van het ‘MKBA –stappenplan’. De praktische tips, tools en rekenoefeningen uit de cursus heb ik dan ook als zeer nuttig ervaren. ”

    Stan Rademakers (Kragten)

  • “'Tijdens de basiscursus MKBA leer je de juiste vragen te stellen en zelf een MKBA berekening te maken. Ook zie je verschillende vormen van MKBA-light voorbij komen, erg leerzaam! Een zeer nuttige cursus, voor mensen zonder kennis van MKBA tot al een beetje ervaren MKBA’ers. Als je meer wilt weten over het instrument is deze cursus echt wat voor jou.'”

    Ester van der Sterre (Corporatie Eigen Haard)

  • “Het was een eyeopener om te leren dat de wortels van de MKBA in de filosofie liggen en niet in accountancy. Dat de kunst ‘m veel meer zit in helder redeneren, dan in rekenen. Met goede sprekers en een leuke groep deelnemers, bood de cursus een goed evenwicht tussen theorie en oefenen. De Basiscursus MKBA inspireert en smaakt naar meer. ”

    Elmy Everaert (Eigen Haard)

  • “Prima cursus, zeer aan te bevelen! Strak georganiseerd en een goede afwisseling tussen theorie en concrete toepassingen. Vier verschillende docenten droegen ook bij tot het levendige karakter van de cursus. Daarnaast een interessante groep van mede-cursusten uit alle delen en sectoren van het land”

    Joost Frencken (AVANS Hogeschool)

  • “De basiscursus MKBA is erg interessant, en duidelijk is dat het hier niet om een standaard trucje gaat, maar om een échte vaardigheid! De discussie die het opstellen van een MKBA teweeg brengt maakt het tot een mooi instrument, waarvan je in deze cursus prima de basisbeginselen onder de knie krijgt!”

    Bart Schalkwijk (KWR Research Institute)

  • “Door de cursus is het containerbegrip 'MKBA' nu een stuk beter behapbaar geworden. Door de uitleg en de oefeningen kan ik nu MKBA's beter duiden en misschien voorzichtig er zelf één gaan opstellen. Verschillende experts komen aan het woord die elk hun eigen expertise inbrengen en dit alles heel laagdrempelig kunnen vertalen in toepasbare tips.”

    Geeske van Asperen (NISB)

  • “Door de cursus kan ik de MKBA beter plaatsen. De sprekers belichten de MKBA vanuit verschillende invalshoeken, afgewisseld en onderbouwd met voorbeelden en oefeningen uit de praktijk. Dat geeft mij handvatten om het toe te passen in (studenten)projecten”

    Peter Schinkel (Docent InHolland)

  • “Wat me erg beviel aan de basiscursus is dat de complexe materie heel begrijpelijk en stapsgewijs werd uitgelegd, met een prettige mix tussen denken en doen/oefenen. Ik voelde me na de cursus en met de schat aan bruikbare informatie op de website voldoende uitgerust om zelf met mijn eerste MKBA’s in mijn werkpraktijk aan de slag te gaan.”

    Clim van Daelen (Nierpatienten Vereniging Nederland)

  • “De basiscursus MKBA gaf - mede vanwege het feit dat ik reeds stevig in de MKBA werkzaam ben - niet alleen maar nieuws, maar op sommige vlakken was de aanscherping erg nuttig. Ook was het fijn een aantal eigen hersenspinsels bevestigd te zien worden. Dat betekent dan weer wel een hoop werk aan de winkel!”

    Paul Siderius (Prorail)

  • “De basiscursus MKBA geeft een prima inzicht in het instrument. De cursus wordt gegeven door bevlogen experts en geeft informatie van de MKBA filosofie tot en met de praktijk. Aansprekende oefeningen en een interactief karakter geven een goede kijk in de MKBA keuken en dat smaakt naar meer”

    Jos van Veen (Gemeente Den Haag)

  • “Een uitstekende en interessante cursus. Voor rekenkamers is de MKBA-methode ook ex post toepasbaar: wat waren de kosten en de baten van het beleid? En bij wie slaan die neer? Dankzij de cursus kan ik MKBA’s van anderen nu ook beter doorgronden.”

    Sylvia van Leeuwen (Rekenkamer Utrecht)

  • “De basiscursus biedt een mooie inkijk in de denkwijze en onderdelen van een MKBA. Je leert dat de MKBA meer inhoudt dan rekenen alleen (“60% nadenken, 20% rekenen en 20% presenteren”). Enthousiaste cursusleiders, betrokken medecursisten en veel mogelijkheden zelf te oefenen (vaardigheden en rollenspel)."”

    Jenny Zonneveld (Onderzoek en Statistiek, gemeente Nijmegen)

  • “Na betrokken te zijn geweest bij een aantal MKBA’s had ik behoefte aan meer verdieping. De gevorderdentraining bood wat ik zocht. Het gebruik van de MKBA door politici en kritiek vanuit de wetenschap kwamen aan de orde. Er is veel ruimte voor vragen, discussie en actief oefenen. Ik heb nu duidelijk het gevoel meer boven de stof te staan dan voor de cursus.”

    Michiel Nijboer (RHDHV)

  • “De Basiscursus MKBA heeft ruimschoots aan mijn verwachtingen voldaan door het hoge aantal trainers (5!) voor een kleine groep mensen. De flexibele indeling van de cursus bood ruimte voor discussie, waarbij ook het sociale domein ruim aan bod kwam. Door de afwisseling tussen uitleg, oefening en rust was prettig, waardoor de aandacht niet verslapte.”

    Menko Busch (Sinzer)

  • “Al vaak liep ik er in mijn projecten tegen aan dat niet alle meerwaarde van het project in een (financiële) kosten-baten-analyse terugkwam. In de basiscursus MKBA leerde ik hoe ik deze meerwaarde ook een plek kan geven in de afweging tussen kosten en baten. Heel leerzaam en het smaakt naar meer, dus ik kom terug voor de vervolgcursus!”

    Williette van Arendonk (Van Arendonk)

  • “De gevorderdencursus MKBA heeft mij een zeer welkome kennisverbreding en verdieping opgeleverd op het gebied van MKBAs. Een goede combinatie van theorie en praktijk onder deskundige leiding. De objectieve benadering met aandacht voor voordelen en nadelen van de methodiek was zeer waardevol.”

    Rob van Gerwen (DNV GL)

  • “Een prima cursus om de beginselen en de voor- en nadelen van MKBA te vernemen. Vooral de vele praktijkvoorbeelden en rekenoefeningen waren nuttig.”

    Geert Draaijers (Commissie m.e.r.)

  • “De cursus MKBA voor gevorderden is een verdieping voor deelnemers met reeds solide kennis van de MKBA. De cursus biedt handvaten om stakeholders mee te nemen in het proces van de MKBA. De interactie tussen theorie en praktijk en het ‘zelf aan de slag’-gehalte maken de cursus een goede basis voor adviseurs en beleidsmakers die nog een stapje verder willen. ”

    Anne Nobel (Witteveen & Bos)

  • “Door het volgen van de basiscursus MKBA heb ik een beter begrip gekregen van de methodiek en toepassingsmogelijkheden van een MKBA. Tijdens de cursus werden niet alleen de voordelen van een MKBA belicht, maar werd ook stilgestaan bij de beperkingen. In de cursus is een goede balans tussen theorie, praktijkvoorbeelden en oefeningen. ”

    Frederike Zwenk (Ministerie van Veiligheid en Justitie)

  • “Cursus is een goede inleiding voor geïnteresseerden in maatschappelijke kosten baten analyses voor alle domeinen. Helpt om deze beter te kunnen interpreteren en te gebruiken. Leuke praktijkvoorbeelden, oefeningen en vooral goede sprekers!”

    Martje van Ankeren (Hogeschool van Amsterdam)

  • “De cursus was goed opgezet met veel deskundige inleiders. Wat me aansprak was de praktische opzet en de mogelijkheid om groepsgewijs aan de slag te gaan met deze weerbarstige materie.”

    Jack Bergman (Avans Hogeschool)

  • “De MKBA-cursus bood mij handvatten om zelfstandig een MKBA uit te voeren. Daarbij waren de sprekers heel inspirerend. Mijn vingers jeuken om te beginnen!”

    Sandra van Straaten (Medewerker Eigen Haard)

  • “Wil je MKBA's beter begrijpen, beter weten hoe erop te anticiperen, als opdrachtgever een meer serieuze gesprekspartner zijn of zelf MKBA's uitvoeren? Dan is deze training een echte aanrader!”

    Marieke Wiebing (Stichting Lezen & Schrijven)

  • “Tijdens de gevorderdencursus heb ik de MKBA systematiek middels de aangeboden praktijkcasussen en rekenoefeningen meer eigen weten te maken. De weging van effecten, zoals gebruikt binnen de MKBA systematiek, biedt mij op professioneel vlak waardevolle handvatten ter begeleiding van klanten bij het nemen van investeringsbesluiten”

    Merian Lelieveld (Hezelburcht Subsidieadviesbureau)

  • “Ik heb met veel plezier de gevorderdencursus MKBA gevolgd. De docenten bespraken op enthousiaste wijze de theorie en de problemen waar je tegenaan loopt bij de vertaling naar de praktijk. Ik voelde me uitgedaagd en de praktijkoefeningen vond ik zeer leerzaam. Het was een aangename verrassing dat de cursisten uit uitlopende disciplines kwamen. ”

    Rik Froma (Haarlemmermeer)

  • “De basiscursus geeft op uitstekende wijze inzicht in de waarde van de MKBA. Een MKBA is het uitgelezen instrument om vooringenomen standpunten van bestuurders en ambtenaren te objectiveren en het helpt volksvertegenwoordigers, beter gemotiveerd hun keuzes te maken. Eigenlijk zou iedere volksvertegenwoordiger de cursus moeten doen”

    Rene van der Linden (Raadslid Heemskerk)

  • “De Basiscursus MKBA en de Gevorderdencursus MKBA hebben me veel inzicht gegeven in de wereld van MKBA's. ik ben te spreken over de diversiteit van deelnemers en de docenten. Een topcursus waarin ook kleinere groepsopdrachten werden behandeld die waardevol waren om bijvoorbeeld in te zoomen op MKBA's binnen het sociale domein”

    Samira Louali (Hogeschool Zuyd)

  • “Door enthousiaste bevlogen docenten met veel praktijkervaring wordt je meegenomen in de wereld van de MKBA’s. Een instrument dat toepasbaar is zowel in het fysieke als ook in het sociale domein. Met gedreven medecursisten en inspirerende werkvormen hebben we mogen proeven aan de verschillende mogelijkheden en toepassingen in de praktijk.”

    Marleen Okma (JSO, kennis en adviesbureau sociaal domein)

  • “Tijdens de MKBA cursus heb ik goede handvatten gekregen om de maatschappelijke kosten en baten op een volwaardige manier naast de financiële afwegingen in beeld te krijgen. Een verademing in de discussie en het (groeps-)denken tot gevolg!”

    Karin Peeters (Territoria)

Over MKBA-informatie.nl

Voor de Maatschappelijke kosten- en batenanalyse gaat nog te vaak het spreekwoord 'onbekend maakt onbemind' op. Wanneer men met een MKBA te maken krijgt, was het tot op heden moeilijk om snel de basisinformatie over dit instrument te vinden. Daarom heeft initiatiefnemer en auteur Niek Mouter MKBA-informatie.nl opgezet, in samenwerking met een aantal partners. Hier vindt u informatie over de MKBA, zowel voor beginners als voor gevorderden. Lees verder

Contact

Heeft u een vraag, aanvulling of opmerking neem dan contact met ons op.

© MKBA-informatie.nl